Arbeidsmarkt onder hoogspanning

Het Centraal Bureau v/d Statistiek telde in maart 2024 bijna 9,8 miljoen werkenden. Nog nooit waren er zoveel werkenden in Nederland. Tegelijkertijd is het aantal werklozen eveneens historisch laag: 371.000 mensen, ofwel 3,6 procent van de beroepsbevolking. De werkloze beroepsbevolking bestaat uit alle 15- tot 75-jarigen die in Nederland wonen en geen betaald werk hebben, maar wel recent naar werk hebben gezocht en daarvoor direct beschikbaar zijn. Het grootste deel van deze groep is korter dan een jaar werkloos; ongeveer 1 op de 6 zit langer dan een jaar zonder baan.

Dit alles zorgt al langere tijd voor spanning op de arbeidsmarkt. Er waren in maart per 100 werklozen 111 openstaande vacatures. Sinds eind 2021 heeft Nederland te maken met deze situatie waarin het aantal openstaande vacatures hoger is dan het aantal baanzoekenden. 

Gek genoeg bleek uit een eerdere CBS-analyse dat er in de afgelopen twintig jaar 1,8 miljoen werkenden bij zijn gekomen. Als de hele Nederlandse bevolking wordt meegewogen, komt de verhouding werkend – niet werkend uit op 120 mensen met betaald werk ten opzichte van 100 niet-werkenden. De omvang en netto arbeidsparticipatie van de 45-65 jarigen nam toe, onder meer door toename van het aantal werkzame vrouwen.

Grijze druk neemt toe 

Desalniettemin hebben we dus te maken met een uiterst krappe arbeidsmarkt. Als nummer 1 oorzaak voor de krappe arbeidsmarkt wordt in het algemeen de vergrijzing gezien. De term ‘grijze druk’ toont de verhouding tussen het aantal mensen van 65 jaar en ouder en het aantal 20-65 jarigen. Dit percentage was aan het begin van deze eeuw 22% en kruipt inmiddels al richting de 35%. Heel kort door de bocht gesteld, komt er dus jaar-op-jaar steeds meer ‘druk’ op de schouders van de harde kern van de beroepsbevolking (20-65 jarigen) te rusten.

Helaas is het niet een kwestie van slechts een grijze druk op de knop om een nieuw blik werknemers aan te boren. Interessante ontwikkeling is wél dat veel gepensioneerden langer doorwerken. ABN AMRO noemt ze ‘doorwerkers’ in een rapport over de arbeidsmarkt uit februari van dit jaar. In het derde kwartaal van 2023 waren er naar schatting 236.000 van deze doorwerkers (ofwel actieve pensioengerechtigden) onderdeel van de Nederlandse beroepsbevolking. In tien jaar tijd een stijging van bijna 30%. De stijging is opzienbarend omdat mensen toch al langer door moesten werken vanwege een verhoging van de AOW-leeftijd, van 65 jaar en een maand in 2013 naar 66 jaar en 10 maanden in 2023. 

Ook uitkeringsinstantie UWV signaleert de krapte op de arbeidsmarkt en drukt dit uit in een ‘spanningsindicator’. Het geschatte aantal openstaande vacatures wordt gedeeld door het aantal personen dat op hetzelfde moment korter dan 6 maanden WW ontvangt. In het vierde kwartaal van 2023 werd de markt getypeerd als ‘krap’ (het hoogste niveau ‘zeer krap’ werd net niet bereikt). De problemen zijn het grootst in de provincies Zeeland, Noord-Brabant, Utrecht, Flevoland en Overijssel.

Krappe arbeidsmarkt leidt tot (over)spanning

De krapte op de arbeidsmarkt levert werkgevers uiteraard veel uitdaging en spanning op. “Lukt het me om alle openstaande vacatures op tijd in te vullen? Waar haal ik gekwalificeerde mensen vandaan?” Menig ondernemer of manager zal er regelmatig slapeloze nachten van hebben. De spanning op de arbeidsmarkt heeft echter ook effect op de gemoedstoestand van werknemers. Zij moeten vaak meer werk met minder mensen doen. Vakanties kunnen niet worden opgenomen of kunnen niet altijd op waardering rekenen van hun leidinggevenden en/of directe collega’s.

Daarnaast ervaren werknemers meer werk gerelateerde druk dan in het verleden het geval was. Je moet presteren, targets moeten gerealiseerd worden. Maar ondertussen is er ook nog een thuisfront. Druk privéleven waarin partner, kinderen en vrienden ook de nodige aandacht verdienen. Daar bovenop is ook nog een flink deel van de werkenden buiten werktijd actief als mantelzorger. Hulpbehoevende ouders of kinderen die chronische zorg verlangen: maar liefst een kwart van de Nederlandse werkenden heeft hier mee te maken en combineert betaald werk met mantelzorg. Ongeveer 400.000 werkenden geven naast hun baan nog eens minimaal 8 uur mantelzorg per week. 

Uit recent onderzoek (van Markteffect in opdracht van OneFit) onder 2.000 werkende Nederlanders bleek dat 30% zich niet kon herinneren wanneer ze zich voor het laatst echt uitgerust voelden. Een kwart van werkend Nederland geeft aan zich emotioneel uitgeput te voelen. Ruim 1 op de 5 ervaart veel stress op het werk en bijna een kwart (24%) voelt zich overwerkt. 

Ook in de recent verschenen toekomstverkenning van TNO en RIVM worden vergrijzing en het combineren van werken met mantelzorg als voornaamste oorzaken voor de toename van werkstress genoemd. Eind maart publiceerden arbodienstverleners ArboNed en HumanCapitalCare bovendien jaarcijfers over ziekteverzuim. Daarin bleek er in 2023 een stijging van 11% te zijn in het aantal mensen dat zich langdurig ziek moest melden vanwege stressklachten. Bijna een kwart van al het verzuim in Nederland was het gevolg van (over)spanning of een burn-out. 

Werkomstandigheden hebben dus mede invloed op hoe men zich mentaal voelt. Zo heeft een kwart van werkend Nederland al maanden het gevoel dat er te veel van ze wordt gevraagd. Nog eens een kwart kan de spanning en drukte van werk thuis moeilijk loslaten. Het komt dan ook niet uit de lucht vallen dat een derde van de Nederlanders aangeeft graag een aantal weken vrij te zijn om bij te komen. Na een periode van rust heeft men meer energie, concentratie en motivatie om weer aan het werk te gaan.

Opkomst nieuwe bedrijven, beroepen en mediaproducties

De laatste jaren zien we dat er is geanticipeerd op de uitdagingen op de arbeidsmarkt van de 21e eeuw. Coaches, reïntegratiebedrijven, vitaliteitscoaches, chief happiness officers; you name it en het bestaat. Boeken over mindfulness en stressreductie staan regelmatig hoog genoteerd in de Boeken Top 60. KRO NCRV bracht dit jaar met ‘Out of Office’, een TV-programma waarin vijf mensen met burn-outklachten aan de slag gaan op een zorgboerderij. Het FD liet onlangs aan de hand van CBS-data zien dat Zorgbedrijven (waaronder ook maatschappelijk werk) in de top 10 snelst groeiende branches over de voorbije 10 jaar staan. 

Dat dit een hot topic is, blijkt ook in Google-zoektermen die in Nederland worden gebruikt. Denk aan: ‘Burn-out behandeling’, ‘Wat is een burn-out?’ of ‘Werkdruk’. In Google Trends pieken dergelijke zoektermen ook flink in de laatste 5 jaar. Bedrijven, overheidsinstanties en belangenverenigingen als Arboportaal, FNV, ArboNed en de Nederlandse Arbeidsinspectie wijden artikelen op hun websites over deze thema’s om in deze (zoek)behoefte te voorzien. 

Ook in de advertentiemarkt is de opkomst van deze nieuwe categorie merkbaar.

Hoe speelt FD Mediagroep in op dit actuele thema?

FD Mediagroep besteedt via haar grote nieuwsmerken BNR en FD veel aandacht aan ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Niet alleen macro-economisch, maar ook zeker vanuit het perspectief van zowel de werkgever als de werknemer. Het FD laat in wekelijkse series als ‘Tegenslag’ en ‘Drijfveer’ mensen aan het woord die met verschillende soorten uitdagingen te maken hebben gehad. Vaak betreft dit werk gerelateerde zaken. In FD Persoonlijk vinden FD-lezers in Werk & Geld wekelijks relevante artikelen over de arbeidsmarkt

BNR heeft met het wekelijkse Werkverkenners al sinds jaar en dag het enige landelijke radioprogramma over carrière, werk en alles wat daarbij komt kijken. Presentator Rens de Jong ging in recente uitzendingen onder meer in op thema’s als:

• Hoe combineer je carrière, relatie en ouderschap?
• Scholing en arbeidsmarkt schaarste
• Corporate volunteering
• Werkdruk 

Een nieuwe aflevering van Werkverkenners hoor je elke dinsdag om 15 uur op BNR. Alle afleveringen zijn uiteraard beschikbaar als podcast. 

En hoe doet FD Mediagroep het als werkgever?

Op 18 april organiseerde FD Mediagroep voor haar medewerkers de Dag van de Preventie. Deze dag is aangegrepen om aandacht te besteden aan vitaliteit. Medewerkers konden deelnemen aan verschillende sportlessen en workshops volgen op het gebied van Digital Detox. Dit is één van de activiteiten van de FD Mediagroep werkgroep Vitaliteit.

Meer weten over de aanpak van FD Mediagroep als werkgever? Lees hier het interview met HR-directeur Machteld Vink.